گروه اقتصاد کلان پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، همه می دانیم اقتصاد ایران سالهاست که بیمار است و با این بیماری دست و پنجه نرم می کند. بهبودهای موقتی به دلیل استفاده از مسکن ها و داروهای آرام بخشی مثل درآمدهای نفتی به این بیمار آرامش کاذبی داد اما با قطع شدن این مسکن ها و بازگشت شدید بیماری شاهد بودیم که در فقدان رسیدگی و درمان کامل چه بر سر این جسمناتوان آمده است. با اینکه همه می دانیم اقتصاد ایران نیازمند اصلاحات جدی وساختاری است اما تا کنون اراده جدی برای تحقق این هدف وجود نداشته است.دکتر سید عزیز آرمن رئیس دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز به بررسی این مساله پرداخته است.
به نظر شما برای نجات اقتصاد ایران راهی باقی مانده است؟ چه نسخه درمانی برای اقتصاد می توان پیچید ؟
اگر در یک جمله بخواهیم راهکار نجات و حل چالش های اقتصادی کشور را ارائه دهیم به این جمله می توان اکتفا کرد تنها راهکار نجات اقتصاد ما از این گرداب متلاطم" سالم‌سازی اقتصادی کشور" است. متاسفانه اقتصاد ایران شبیه به یک بیماری شده که بیماری درتن او ریشه دوانیده است،وقتی بیمار تا این حد با مشکلات جسمی متعددی دست و پنجه نرم می کند و نیازمند مراقبت های شدید است این بیمار را به یک باره به اتاق عمل و زیر تیغ جراحی نمی برند. چنین بیماری به تدریج باید تحت مداوا قرار بگیرد، هنگامی که سلامت و حیات بیمار با ریسک کمتری مواجه شد آن زمان عمل جراحی ضروری است، هر چند باز هم برای جراحی چنین بیماری پزشک باید موارد مهم وحساسیت های زیادی را در نظر بگیرد تا بیمار در حین جراجی از دنیا نرود و زنده بماند.این مثال و بیمار شبیه کالبد اقتصاد ایران است. اقتصاد ایران بیمار است. باید بپذیریم که اقتصاد ما نیاز به یک جراحی عمیق دارد اما به تدریج،لذا نمی توان تن اقتصاد بیمار را به یک باره زیر تیغ جراحی برد.
در کدام بخش های اقتصاد نیازمند اصلاحات جدی هستیم؟
در بخش های مختلفی اعم از مالیات تا بودجه ریزی و نظام بانکی باید تغییرات جدی و اصلاحی صورت داده شود. اینکه اقتصاد ایران نیازمند به اصلاحات جدی و ساختاری دارد مورد پذیرش همه ی گروه های سیاسی و همه ی فعالان اقتصادی ودلسوزان کشور است. به عبارت دیگر هیچ فرد علاقمند به توسعه و پیشرفت ایران مخالف انجام اصلاحات ساختاری در بودجه، نظام مالیات گیری و نظام بانکی و همه ی بخش هایی که باید اصلاح شوند نیست. همه بر این موضوع متفق القول هستند که مساله جدی به نام کسری بودجه که هر سال تکرار می شود و این کسری بودجه مکرر روی هم انباشته می شود باید حل شود. همه معتقد به اصلاح و درمان این مشکلات هستند اما چرا علی رغم آگاهی ونیاز به تغییرات بعد از گذشته ده ها سال که همه ی مسوولین و دولتمردان چه در زمان شاه و چه بعد از انقلاب اسلامی بر این موضوع تاکید شده همچنان موانع و مشکلاتی بر سر راه اصلاحات ساختاری مانده باید به صورت مفصل دراین باره بحث شود که مشکل از کجاست وچرا اصلاحات یکی پس از دیگری در اقتصاد ایران کلید نمی خورد؟
آیا دولت مقصر اصلی عدم اصلاحات ساختاری در اقتصاد کشور است؟
در واقع نباید عدم اصلاح ساختاری اقتصاد را تنها به دولت یعنی قوه مجربه مرتبط دانست. مساله مهم دراصلاحات ساختاری این است زمانی ساختارهای اقتصادی دچار اصلاح واقعی می شوند که نه فقط قوه مجریه بلکه کل حاکمیت و نهادهای حاکمیتی به این موضوع متمایل باشند واز این به بعد در رفتارهای اقتصادی خود اصلاحات را به کار گرفته و در رعایت وانجام آن با توجه به قوانین و ضوابطی که ابلاغ می شود کوشا باشند. این اصلاحات نه فقط در نهادهای دولتی و حاکمیتی بلکه در تک تک افراد جامعه باید ظهور و بروز کند، یعنی من وشما هم در خانواده خود باید دست به اصلاحات اقتصادی بزنیم، یعنی نمی توان همان رفتارهای اقتصادی قبلی را تکرار کرد. به عبارت دیگر وقتی اصلاحات ساختاری انجام می شود که عادات غلط اقتصادی از من و شما تا نهادهای دولتی و حاکمیتی تغاییر کند.
آیا این تغییرات قابل اجراست، به این معنا که برای انجام چنین تغییراتی چقدر هزینه باید بدهیم؟
قطعا هر تغییری هزینه ای به دنبال دارد. اگر دولت و حاکمیت به دنبال اصلاحات اساسی و واقعی در عرصه اقتصاد کشور هستند باید هزینه آن را بدهند، مشخصا این وسط بعضی هزینه می دهند ولی در نهایت به نفع عموم جامعه تمام می شود. البته این موضوع بسته به اینکه قدرت هایی که در نهادهای تصمیم گیر هستند به نفع کدام یک از گروه‌ها تصمیم می گیرند است، یعنی اینکه نهادهای تصمیم گیرنده در دولت و حاکمیت با اصلاحات به نفع عموم جامعه موافقند یا بر منفعت گروهی خاص تاکید می کنند. در این بین بخصوص نقش دولت دربودجه ریزی تعیین کننده است. اگر دولت قصد اصلاح بودجه را مثلا در بخش مالیاتی داشته باشد و خواهان افزایش چند پایه مالیاتی برای دریافت مالیات بیشتر از صاحبان درآمد و ثروت باشد قطعا با مقاومت های جدی رو به رو می شود. افرادی که در قانون جدید باید مالیات بپردازند در برابر دولت مقاومت می کنند، بخصوص اگر در نهادهای تصمیم‌گیر صاحب قدرت باشند یا از ثروتمندان تاثیر گذار بر بازارهای مختلف باشند. لذا بسته به اینکه فرد یا گروه چه میزان قدرت وتوانایی ایستادن در برابر مصوبات و قوانین جدید مالیاتی داشته باشد در برابر دولت موانع جدی ایجاد می شود. این موانع همان هزینه هایی است که از آن یاد کردید. این هزینه همان عمل جراحی است که دولت باید خطرات وتبعات آن را در نظر بگیرد، به آرامی و به تدریج حال اقتصاد را خوب کند و زمینه را برای انجام عمل جراحی بزرگ که سلامت را به تن اقتصاد برمی گرداند آماده کند.
مسائل داخلی و خارجی هر کدام تا چه حدی روی اقتصاد ما تاثیر می گذارند؟
مساله تحریم های خارجی و تنش های سیاسی که به شدت روی اقتصاد ایران تاثیر گذار است و ضعف و سوء مدیریت داخلی وضعیت اقتصادی کشور را متشنج کرده است. تحریم ها به کاهش درآمدهای نفتی و به تبع آن کاهش درآمدهای دولت منجر شده ودولت پولی برای تامین هزینه های خود ندارد. در همین حین که دولت پولی برای تامین هزینه های خود ندارد مجلس نیز بامصوباتی دولت را مجبور به پرداختن وجوهی برای حمایت از مردم می کند، در حالی که اگر دولت از بانک مرکزی استقراض کند همین اقشار ضعیف زیر بار تورم دوباره ای له می شوند. اگر دولت و مجلس به فکر طبقات متوسط به پایین جامعه و گروه هایی که روز به روز بیشتر زیر خط فقر می روند هستند ، البته نه فقط مجلس ودولت، بلکه کل حاکمیت باید به موضوع اصلاحات اقتصادی زودتر از وقوع هر بحرانی بیاندیشند، حتی اگر به ضرر عده ای باشد. حتی اگر برخی نهادهای قدرتمند مخالف اصلاحات ساختاری واقعی در اقتصاد هستند باید ولازم است که قدرتی بالاتر از آنها این نهادها و سازمان ها و افراد را قانع یا حتی مجبور کند که باید به اصلاحات ساختاری اقتصاد تن بدهند چرا که اگر این اصلاحات صورت نگیرد امیدی به زنده ماندن اقتصاد ایران نیست. با تداوم این وضعیت هر گونه شوک اقتصادی، اجتماعی و امنیتی در جامعه دور از نظر نیست.
بحث حذف نفت از بودجه مطرح است اما دولت همچنان به فروش نفت و بازگشت به برجام امیدوار است آیا در این موضوع می توانیم به اصلاحات نفتی امیدوار باشیم وقتی دولت همچنان به درآمدهای نفتی تکیه قابل توجهی دارد؟
یکی از مواردی که در اصلاحات اقتصادی واجب ولازم است جدایی درآمد نفتی یا حذف این درآمد از بودجه کشور است.اینکه در حال حاضر بودجه ما بدون اتکا به درآمدهای نفتی بسته شده بیشتر به طنز شبیه است تا به واقعیت.قطعا استقلال بودجه از درآمد نفت موضوع بسیار مهمی است. موضوعی که ده ها سال است از آن گفته می شود ودولتها می آیند و می روند ودراین باره شعار و وعده می دهند. از این جهت گفتم جدایی بودجه ما از درآمدهای نفتی در حال حاضر شبیه به طنز است چرا که بالاجبار مجبور به جدایی این درآمد از بودجه شده ایم، نه با اصلاحات واقعی. به عبارت دیگر با تحریم های آمریکا از فروش نفت محروم شده ایم نه به خواست خودمان. البته این سخن بنده به معنای عدم استفاده از درآمد نفتی نیست، مساله این است که درآمد نفت باید برای توسعه زیر ساخت های کشور سرمایه گذاری شود. برخی کشورهای نفت خیز مثل نروژ که درآمد نفتی را داخل بودجه کشور نکرده اند نمونه خوبی برای الگو برداری ما هستند. پس زمانی که نمی توانیم نفت بفروشیم نباید به خود ببالیم که از درآمد نفتی مستقل شدیم، این موقعیت ما به معنای مستقل شدن نیست چرا که به خوبی می دانیم برای فروش و کسب درآمدهای نفتی و وارد کردن آن به بودجه له له می زنیم. تا زمانی که تعادلی بین کسری بودجه، هزینه ها و درآمدها رخ ندهد اصلاح بودجه صورت نمی‌گیرد. اصلاح بودجه را هم باید به زمانی موکول کنیم که حال اقتصاد بهتر از الان باشد یعنی به تدریج نه به یک باره. اقتصادی که تا این همه زیر فشار مشکلات متعددی است اگر همزمان تیغ جراحی به تنش بخورد ممکن است واکنش غیر مناسبی نشان دهد، بنابراین توجه به انتخاب زمان مناسب باید در تصمیمات مورد نظر قرار بگیرد.
نظر شما